Ποιές είναι οι Λιγότερο Ανεπτυγμένες Χώρες;

Ανάμεσα στις χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου υπάρχουν αρκετές που βρίσκονται σε ιδιαίτερα δυσχερέστερη θέση και ονομάζονται "Λιγότερο Ανεπτυγμένες" σύμφωνα με τρία βασικά κριτήρια:

• Εισόδημα: Αυτές που έχουν (τώρα) ετήσιο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ) μικρότερο των 900 δολαρίων κατά κεφαλήν.
• Ποιότητα ζωής: Συμπεριλαμβάνει το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση, την κατανάλωση θερμίδων κατά κεφαλήν, το ποσοστό εγγραφής στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση και τον αλφαβητισμό ενηλίκων.
• Οικονομική ποικιλομορφία και διάρθρωση: Βασίζεται στο μερίδιο της βιομηχανικής παραγωγής στο ΑΕΠ, το μερίδιο του εργατικού δυναμικού στη βιομηχανία, την ετήσια κατά κεφαλήν κατανάλωση ενέργειας και την κατανομή εμπορικών εξαγωγών όπως καθορίζονται από τη Συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη (UNCTAD).

Το Φεβρουάριο του 2001, προστέθηκε και η Σενεγάλη στην κατηγορία των Λιγότερο Ανεπτυγμένων Χωρών (Λ.Αν.Χ.), πολύ αργά για να συμπεριληφθεί στην παρούσα μελέτη.

Οι 48 Λιγότερο Ανεπτυγμένες Χώρες που εξετάζονται στην έκθεση

30 Αφρικανικές Λ.Αν.Χ. και Αϊτή:
Αγκόλα, Αιθιοπία, Γκάμπια, Γουϊνέα, Ζαίρ, Ισημερινή Γουϊνέα, Γουϊνέα Μπισάο, Ερυθραία, Ζάμπια, Κεντρική Αφρικανική Δημοκρατία, Μπενίν, Λέσοθο, Λιβερία, Μαδαγασκάρη, Μαλάουι, Μάλι, Μαυριτανία, Μοζαμβίκη, Μπουρκίνα Φάσο, Μπουρούντι, Νίγηρας, Ουγκάντα, Ρουάντα, Σιέρα Λεόνε, Σομαλία, Σουδάν, Τανζανία, Τζιμπουτί, Τόγκο, Τσάντ και Αϊτή.

7 Ασιατικές Λ.Αν.Χ. και Υεμένη:
Αφγανιστάν, Βιρμανία, Καμπότζη, Λαϊκή Δημοκρατία του Λάος, Μπανγκλαντές, Μπουτάν, Νεπάλ και Υεμένη.

9 Νησιωτικές Λ.Αν.Χ.:
Κιριμπάτι, Κομόρος, Μαλδίβες, Πράσινο Ακρωτήρι, Νήσοι Σολομώντα, Σάο Τόμε & Πρίνσιπε, Σαμόα, Τουβαλού & Βανουάτου.

Tα παιδιά σ' αυτές τις χώρες παραμένουν ανάμεσα στα περισσότερα ευάλωτα σε όλο τον κόσμο. Οποιαδήποτε παρέμβαση που θα εξασφαλίσει μια μακροπρόθεσμη οικονομική ανάπτυξη για τις Λ.Αν.Χ., είναι αναμφισβήτητο ότι πρέπει να ξεκινήσει από τα παιδιά. Όπως θα δούμε, η μεγάλη φτώχεια, το εξωτερικό χρέος και η επιδημία του AIDS, κάνουν απαραίτητη μια σημαντική αύξηση στη χρηματοδότησή τους ώστε να πετύχουν την ανάπτυξη και μακροπρόθεσμες μεταρρυθμίσεις.

Παιδιά - Το μέτρο για να μετράμε τη φτώχεια

Το δυσβάστακτο εξωτερικό χρέος των Λ.Αν.Χ. συμβάλει αποφασιστικά στην αναχαίτιση της προόδου που κάνουν ως προς την εξασφάλιση των δικαιωμάτων των παιδιών.

Από τις 41 υπερχρεωμένες φτωχές χώρες του κόσμου οι 30 είναι στην κατηγορία των Λ.Αν.Χ. Αυτές οι χώρες συνήθως δαπανούν σημαντικά λιγότερο στις βασικές κοινωνικές υπηρεσίες από όσο για την εξυπηρέτηση του εξωτερικού χρέους.

Οι περισσότερες Λ.Αν.Χ. είναι απίθανο να πετύχουν το σύνολο των στόχων που τέθηκαν για τη διεθνή ανάπτυξη μέχρι το 2015 χωρίς επιπλέον χρηματοδότηση και επιπλέον για τις χώρες αυτές η επένδυση στα παιδιά είναι ιδιαίτερης βαρύτητας για 5 βασικούς λόγους:

1. Το 2000, το 49% του πληθυσμού τους ήταν κάτω των 18 ετών και ο ετήσιος ρυθμός αύξησης πληθυσμού είναι σχεδόν διπλάσιος από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Οι Λ.Αν.Χ. αντιπροσωπεύουν το 1/10 του παγκόσμιου πληθυσμού αλλά είναι υπεύθυνες για το 1/5 του ετήσιου αριθμού γεννήσεων παγκοσμίως - υπολογίζεται ότι 24 εκατομμύρια βρέφη γεννιούνται κάθε χρόνο, τα περισσότερα σε φτωχές οικογένειες. ’ρα η αντιμετώπιση της παιδικής φτώχειας είναι η αφετηρία για την αντιμετώπιση της φτώχειας γενικότερα.
2. Η φροντίδα στην πρώιμη παιδική ηλικία προσφέρει μια κρίσιμη ευκαιρία για την διανοητική, φυσική και συναισθηματική ανάπτυξη των ανθρώπων. Οι επιπτώσεις από την απώλεια αυτής της μοναδικής ευκαιρίας είναι μη αντιστρέψιμες.
3. Το παιδιά που μεγαλώνουν στη φτώχεια, χωρίς προνόμια, καλή υγεία, μόρφωση, ευκαιρίες, θα μεγαλώσουν και τα ίδια φτωχά παιδιά, διαιωνίζοντας τη φτώχεια και στις επόμενες γενιές.
4. Τα παιδιά είναι πιο ευάλωτα στη φτώχεια και πληρώνουν δυσανάλογο τίμημα για το ότι γεννήθηκαν φτωχά. Επίσης εξαρτώνται αποκλειστικά από τους μεγάλους για να φροντίσουν για το μέλλον τους. Ένας αξιόπιστος δείκτης της ανάπτυξης μιας χώρας είναι το πώς αντιμετωπίζει τα πιο ανίσχυρα μέλη της. ’ρα αποτελεί ηθική επιταγή για κάθε κράτος να μειώσει το βάρος που επωμίζονται τα παιδιά.
5. Ένας πέμπτος και ουσιαστικής σημασίας λόγος, είναι ότι η επένδυση στα παιδιά δεν είναι απλώς μια επιλογή. Η Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού, επικυρωμένη από 191 χώρες, υποχρεώνει τις χώρες να εξασφαλίσουν στα παιδιά τα δικαιώματα που καθορίζει. Σ' αυτά συμπεριλαμβάνεται το δικαίωμα στην καλή υγεία, τη διατροφή, την εκπαίδευση και ένα ικανοποιητικό επίπεδο διαβίωσης.

Το έργο της εξασφάλισης σε όλα τα παιδιά των δικαιωμάτων τους φαίνεται κολοσσιαίο αλλά ο κόσμος έχει τη δυνατότητα να το φέρει σε πέρας - χάρη στην χωρίς προηγούμενο παγκόσμια οικονομική άνθηση στο τέλος του 20ου αιώνα. Αυτό που απαιτείται είναι μια μεταστροφή από την πολιτική ρητορική σε κινητοποίηση πόρων και δράση για όλα τα παιδιά.

Αγώνας για επιβίωση

Η εικόνα των Λιγότερο Ανεπτυγμένων Χωρών στην δεκαετία του '90 είναι ανάμικτη, με ορισμένες χώρες να επιδεικνύουν πρόοδο στην ανθρώπινη ανάπτυξη και άλλες να είναι στάσιμες. Μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού στις Λ.Αν.Χ. ζούσε σε οικονομική ένδεια στο τέλος του 2000 από ότι το 1990. Σύμφωνα με την UNCTAD, το κατά κεφαλήν εισόδημα είναι λιγότερο από 1 δολάριο την ημέρα για το 44% των ανθρώπων που ζουν στις χώρες αυτές. Πολλοί περισσότεροι δεν βρίσκονται σε πολύ καλύτερη κατάσταση. Ένα 77% του πληθυσμού αγωνίζεται να επιβιώσει με λιγότερο από 2 δολάρια την ημέρα.

Το 1990 ένα μωρό που θα γεννιόταν σε μια Λ.Αν.Χ. είχε διπλάσιες πιθανότητες να πεθάνει από ένα μωρό σε μια αναπτυσσόμενη χώρα. Η ανισότητα στη βρεφική θνησιμότητα έχει διευρυνθεί ακόμη περισσότερο το 2000.

Επίσης, χώρες με σημαντικά υψηλότερα ποσοστά θνησιμότητας κάτω των 5 ετών έκαναν και τη μικρότερη πρόοδο στη μείωση των ποσοστών αυτών την δεκαετία που μας πέρασε. Αυτή τη στιγμή το 1 στα 6 παιδιά που γεννιέται στις Λ.Αν.Χ. δεν επιζεί μέχρι τα 5^α του γενέθλια, όπως δείχνει και ο ανωτέρω πίνακας που δείχνει την πιθανότητα θανάτου μεταξύ της γέννησης και το πέμπτο έτος της ηλικίας ανά 1000 ζώντα νεογνά. Είναι ένας από τους πιο ευαίσθητους δείκτες της συνολικής ανάπτυξης και επηρεάζεται από το μορφωτικό επίπεδο των γονέων, το εισόδημα και την πρόσβαση σε βασικές κοινωνικές υπηρεσίες.

Οι οικονομικές τάσεις

Όπως και με τους διάφορους κοινωνικούς δείκτες, το χάσμα του μέσου εισοδήματος μεταξύ των Λ.Αν.Χ. και των άλλων αναπτυσσόμενων χωρών διευρύνθηκε στη δεκαετία του '90, από 4,5:1 το 1990 σε 5,2:1 το 1999. Παρόλα αυτά η δεκαετία του '90 ήταν σημαντικά καλύτερη από αυτή την άποψη από τη δεκαετία του '80 - περίοδο που αναφέρεται και ως "η χαμένη δεκαετία" για την ανάπτυξη.

Το Μπαγκλαντές επηρεάζει σημαντικά το μέσο όρο ολόκληρης της περιοχής, επειδή έχει το 1/5 του συνολικού πληθυσμού και το 1/4 του ΑΕΠ των Λ.Αν.Χ.

Διαπιστώνεται πως από τις 22 Λ.Αν.Χ. των οποίων οι οικονομίες έμειναν στάσιμες ή επιδεινώθηκαν οι 19 ήταν στην Αφρική. Έτσι οι Αφρικανικές Λ.Αν.Χ. παραμένουν ανάμεσα στις πιο φτωχές χώρες του κόσμου. Παρά την Ασιατική οικονομική κρίση οι Λ.Αν.Χ. της Ασίας παρουσίασαν υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης από τις υπόλοιπες περιοχές. Οι μέσοι όροι των περιοχών που παραθέτουμε στον παρακάτω πίνακα κρύβουν μεγάλες διαφοροποιήσεις μεταξύ των κρατών. Για παράδειγμα μεταξύ 1990 και 1998 η Ισημερινή Γουϊνέα παρουσίασε μέσο ετήσιο ρυθμό ανάπτυξης 14,3% - τον υψηλότερο μεταξύ όλων των Λ.Αν.Χ.

Εξωτερική βοήθεια

Στη Συνάντηση Κορυφής για τα Παιδιά του 1990, κυβερνήσεις και δωρητές αυτοδεσμεύτηκαν ότι "προγράμματα που θα σκοπεύουν στην επίτευξη στόχων για την επιβίωση, προστασία και ανάπτυξη των παιδιών θα έχουν προτεραιότητα όταν καταμερίζονται πόροι." Την ίδια χρονιά, κατά την Δεύτερη Συνδιάσκεψη του ΟΗΕ για τις Λιγότερο Ανεπτυγμένες Χώρες, οι δωρητές δεσμεύτηκαν να αυξήσουν το μερίδιό τους στην Επίσημη Αναπτυξιακή Βοήθεια (ODA) προς τις Λ.Αν.Χ. Πέντε χρόνια αργότερα, στην Παγκόσμια Συνάντηση Κορυφής για την Κοινωνική Ανάπτυξη, τα κράτη ξανά δεσμεύτηκαν σε περαιτέρω προσπάθειες να μειώσουν τη φτώχεια.

Παρά τις τέτοιες δεσμεύσεις, η Επίσημη Αναπτυξιακή Βοήθεια μειώθηκε από 11,3 δισεκατομμύρια δολάρια το 1988/89, ή 0,08% του συνολικού ΑΕΠ όλων των δωρητών-κρατών, στα 10,7 δισεκατομμύρια δολάρια το 1999, ή 0,05%.

Ο στόχος που είχε τεθεί από τα Ηνωμένα Έθνη για την Επίσημη Αναπτυξιακή Βοήθεια προς τις Λ.Αν.Χ. είναι 0,15% του ΑΕΠ των δωρητών-κρατών. Η μείωση αυτή σήμαινε μια πτώση 45% στην καθαρή εξωτερική βοήθεια σε πραγματικούς όρους κατά κεφαλήν για τις Λ.Αν.Χ.

Αυτό που είναι σημαντικό είναι ότι κυρίως τα πλουσιότερα κράτη-δωρητές είναι εκείνα που δεν στάθηκαν στο ύψος των στόχων που τέθηκαν που δείχνει μάλλον μια έλλειψη δέσμευσης από μέρους τους παρά μια έλλειψη πόρων.

Πίνακας:
Η μείωση στην πραγματική διμερή Επίσημη Αναπτυξιακή Βοήθεια
μεταξύ 1991/2 και 1995/6 (Πηγή: OECD/DAC, 1998)

Η εξωτερική βοήθεια είναι υπεύθυνη για ένα σημαντικό τμήμα των πόρων των Λ.Αν.Χ. (κατά μέσο όρο 8% του ΑΕΠ τους, ή, έξι με οκτώ φορές παραπάνω από τις άμεσες ξένες επενδύσεις στις χώρες αυτές). Ως εκ τούτου, ακόμα και μικρές ελαττώσεις στην Επίσημη Αναπτυξιακή Βοήθεια έχουν εμφανείς επιπτώσεις, ιδιαίτερα στους πόρους για την κοινωνική ανάπτυξη.

Εισοδηματική Ανισότητα

Περίπου το 14% των εθνικών προϋπολογισμών των Λ.Αν.Χ. πηγαίνουν στις αμυντικές δαπάνες και 20-30% στην εξυπηρέτηση του χρέους. Σε αντίθεση οι δαπάνες για την υγεία και την εκπαίδευση είναι 5% και 13% αντίστοιχα.

Το χάσμα της ανισότητας στο εισόδημα μεταξύ των χωρών διευρύνθηκε μεταξύ του 1990 και του 1999. Τα δύο τρίτα των Λ.Αν.Χ. ή υστερούν σε σύγκριση με τις άλλες αναπτυσσόμενες χώρες ή παρουσιάζουν μια απόλυτη επιδείνωση στο επίπεδο του μέσου εισοδήματος. Αυτό επιβαρύνει την μειονεκτική θέση των Λ.Αν.Χ. των οποίων το τρέχον κατά κεφαλή μέσο εισόδημα είναι μόνο το 1/5 του μέσου όρου για όλες τις αναπτυσσόμενες χώρες (261 έναντι 1344 δολαρίων το 1999).

Οι πιο πολλοί αναλυτές συμφωνούν πως οι ανισότητες στο εισόδημα οξύνουν τη φτώχεια. Μια ταχεία οικονομική ανάπτυξη, ακόμα και σε συνδυασμό με αύξηση των κοινωνικών δαπανών, μπορεί να μην σταθεί αρκετό να καταπολεμηθεί η φτώχεια σε χώρες με μεγάλες ανισότητες. Τέτοιες χώρες μπορεί να χρειάζονται το διπλάσιο ρυθμό ανάπτυξης από ότι άλλες με μικρές ανισότητες για να μειώσουν τη φτώχεια στο μισό μέχρι το 2015.

AIDS

Ένδεκα Λ.Αν.Χ. παρουσίασαν μια αντιστροφή στο μέσο προσδόκιμο επιβίωσης τη δεκαετία του 1990, κυρίως εξ αιτίας του AIDS, αν και συνεισέφεραν σημαντικά σε αυτό και οι βίαιες συρράξεις. Οι Λ.Αν.Χ. της Αφρικής είναι εκείνες που χτυπήθηκαν πιο σκληρά. Για παράδειγμα το προσδόκιμο επιβίωσης στο Μαλάουι έπεσε από τα 48 χρόνια στα 40 από το 1990. Το AIDS είναι τώρα η πρώτη αιτία θανάτου για ανθρώπους 15-49 ετών στο Μαλάουι, την Τανζανία, την Ουγκάντα και τη Ζάμπια. Μερικές χώρες θα χάσουν ένα σημαντικό ποσοστό των νέων και μέσης ηλικίας ενηλίκων - το παραγωγικότερο τμήμα πληθυσμού στην οικονομία - συχνά αφήνοντας πίσω παιδιά να μεγαλώσουν χωρίς γονική φροντίδα.

Τα στοιχεία σκιαγραφούν ένα σκοτεινό μέλλον. Η UNAIDS υπολογίζει ότι σε χώρες όπου είναι φορείς το 15% ή περισσότερο των ενηλίκων, τουλάχιστον το 35% των αγοριών που είναι τώρα 15 ετών θα πεθάνουν από την νόσο. Όχι μόνο απειλεί το AIDS να σκοτώσει πολλά παιδιά αλλά αφήνει στο πέρασμά του εκατομμύρια ορφανά - 13,2 εκατομμύρια μέχρι σήμερα σε όλο τον κόσμο. Στη Ζάμπια υπολογίζονται σε 650.000 τα ορφανά από AIDS. Στην Αϊτή μέχρι το τέλος του 1999 75.000 παιδιά έχασαν τις μητέρες τους από το AIDS. Καθώς ο αριθμός των ορφανών αυξάνει τα παραδοσιακά συστήματα υποστήριξης της οικογένειας και της κοινότητας γίνονται ανεπαρκή. Ήδη ευάλωτα από την απώλεια των γονέων τους, τα ορφανά του AIDS δεν μπορούν να υπερασπίσουν τον εαυτό τους απέναντι στις διακρίσεις εξ αιτίας του στίγματος που συνοδεύει την ασθένεια σε πολλές χώρες. Πολλά από αυτά τα παιδιά αναγκάζονται να εγκαταλείψουν το σχολείο και να δουλέψουν για να επιβιώσουν. Ως αποτέλεσμα, χώρες με υψηλά επίπεδα του AIDS γνωρίζουν αύξηση και στην παιδική εργασία.

Επίσης πλήττονται οι εθνικές οικονομίες, όπως δείχνουν οι συσσωρευόμενες ενδείξεις ότι η ασθένεια θα οδηγήσει σε σημαντική πτώση στην αύξηση του κατά κεφαλήν εισοδήματος στις Λιγότερο Ανεπτυγμένες Χώρες. Το AIDS και οι σχετιζόμενες με αυτό ασθένειες, όπως η φυματίωση και η πνευμονία, έχουν καταρρακώσει τις υπηρεσίες υγείας. Υπηρεσίες ρουτίνας, όπως οι εμβολιασμοί έχουν πληγεί. Η πολιομυελίτιδα πρόσφατα επανεμφανίσθηκε στην Αϊτή, μόλις πέντε χρόνια αφότου χαρακτηρίσθηκε επίσημα ως απαλλαγείσα από τη νόσο.

Τα σχολεία και το εκπαιδευτικό σύστημα επηρεάζονται, για το λόγω του ότι το AIDS αποδεκατίζει και τους δασκάλους. Στην Κεντρική Αφρικανική Δημοκρατία για παράδειγμα, το 1998 πέθανε ο ίδιος αριθμός δασκάλων με αυτούς που συνταξιοδοτήθηκαν. Αρκετές Λ.Αν.Χ. που είδαν τα επίπεδα μετάδοσης του ιού να αυξάνουν το '90 κινδυνεύουν να αποτύχουν στους στόχους για τη βασική εκπαίδευση για όλους μέχρι το 2015.

Που οδηγεί η επιδημία του AIDS τις Λ.Αν.Χ.;

• Οι φτωχές χώρες δεν θα μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες των πληθυσμών τους για την υγεία και την εκπαίδευση
• Η ανάπτυξη θα μείνει στάσιμη καθώς μια ολόκληρη γενιά παιδιών θα μεγαλώσει χωρίς φροντίδα και με ελάχιστη ή καθόλου εκπαίδευση.
• Τα επίπεδα της φτώχειας θα ανέβουν καθώς θα επιβραδυνθεί η οικονομική ανάπτυξη και θα μειωθούν τα οικογενειακά εισοδήματα.
• Οι χώρες θα χάσουν έσοδα και οι αποταμιεύσεις θα μειωθούν καθώς οι άνθρωποι θα πασχίζουν να ανταπεξέλθουν στο αυξανόμενο κόστος υγείας.
• Οι οικονομίες θα χάσουν μεγάλο μέρος από την πιο παραγωγική ηλικιακή ομάδα.

Δεν είναι απαραίτητο να βρεθούμε αντιμέτωποι με ένα τόσο δυσάρεστο μέλλον εάν παρθούν άμεσα και συγκεκριμένα μέτρα. Την προηγούμενη δεκαετία για παράδειγμα, η Ουγκάντα εφάρμοσε με επιτυχία μια δυναμική εκστρατεία πρόληψης και ενημέρωσης για το AIDS και ο ρυθμός μετάδοσης έπεσε από το 14% στο 8%. Ο αριθμός των νέων κρουσμάτων έπεσε κατά 75%. Στοιχεία και από άλλες αναπτυσσόμενες χώρες δείχνουν ότι ο ρυθμός μετάδοσης του AIDS μεταξύ ατόμων με βασική ή και παραπάνω εκπαίδευση άρχισε να πρόσφατα να υποχωρεί αν και συνολικά εξακολουθεί να αυξάνεται.

 

Συρράξεις

Σε αρκετές Λ.Αν.Χ. οι ένοπλες συρράξεις ανέκοψαν την πρόοδο, καταστρέφοντας έργα υποδομής, όπως δρόμους, γέφυρες, κτίρια, αλλά και τη γεωργική παραγωγή, τα συστήματα ύδρευσης και το φυσικό περιβάλλον. Εκατομμύρια ανθρώπων εκτοπίσθηκαν καταστρέφοντας την οικονομική και κοινωνική ζωή. Το χειρότερο από όλα, ήταν οι επιπτώσεις στις ανθρώπινες ζωές - ιδιαίτερα των παιδιών.

Μεταξύ του 1990 και του 1998, 20 από τις 48 Λ.Αν.Χ. επλήγησαν από βίαιες συρράξεις. Και οι 10 χώρες που παρουσιάζουν τα υψηλότερα επίπεδα παιδικής θνησιμότητας είναι στην κατηγορία των Λ.Αν.Χ. ενώ οι 7 από αυτές έχουν πληγεί από ένοπλες συρράξεις. Αρκεί να αναφέρουμε ότι, για παράδειγμα , σε συρράξεις στο ανατολικό τμήμα του Ζαίρ, μεταξύ του 1998 και του 2000, σκοτώθηκαν 1,7 εκατομμύρια άμαχοι από τους οποίους το ένα τρίτο ήταν παιδιά κάτω των 5 ετών. Επίσης, από τις 40 χώρες με τον μεγαλύτερο αριθμό εσωτερικά εκτοπισμένου πληθυσμού από συρράξεις, οι 16 ανήκουν στις Λ.Αν.Χ.

Το δυσβάστακτο οικονομικό κόστος των συρράξεων συνοδεύεται με το τεράστιο κοινωνικό κόστος που παραμένει επί δεκαετίες, καθώς μια ολόκληρη γενιά παιδιών υποφέρει από τις συνέπειες στην κακή υγεία, την ανεπαρκή εκπαίδευση και τα ψυχικά τραύματα από την καταστροφή των οικογενειών και των κοινοτήτων τους.

Σε ανταπόκριση στον αυξανόμενο αριθμό βίαιων συρράξεων, ένας από τους ταχύτερα αυξανόμενους τομείς επιμερισμού της Επίσημης Αναπτυξιακής Βοήθειας τη δεκαετία του '90 ήταν η βοήθεια σε έκτακτες ανάγκες. Μεταξύ 1993 και 1998, κατά μέσο όρο 40 Λ.Αν.Χ. λάμβαναν ετησίως βοήθεια για έκτακτες ανάγκες τόσο για φυσικές όσο και για ανθρώπινης προέλευσης καταστροφές. Δυστυχώς αυτοί οι πόροι δεν ήσαν πάντα πρόσθετοι αλλά εις βάρος κάποιας άλλης εξωτερικής βοήθειας.

 

Βασικές υπηρεσίες:
Το θεμέλιο για την μείωση της φτώχειας

Οι δεδηλωμένες πολιτικές δεσμεύσεις πρέπει να μεταφρασθούν σε οικονομικούς πόρους, πολιτικές μεταρρυθμίσεις και λειτουργικά προγράμματα, εάν πρέπει να πραγματωθούν τα δικαιώματα των παιδιών και να σπάσει ο αέναος κύκλος της φτώχειας.

Φθάνοντας τους Φτωχούς: Βασικό μέλημα για όσους θέλουν να καταπολεμήσουν την φτώχεια είναι να εξασφαλίσουν ότι οι πόροι θα φθάσουν στις φτωχές και περιθωριοποιημένες ομάδες του πληθυσμού. Δύο είναι οι παράγοντες που συντελούν σ' αυτό:

Πρώτον: Όταν οι επενδύσεις γίνονται σε βασικές υπηρεσίες, όπως οι υπηρεσίες υγείας και η βασική εκπαίδευση, ο αριθμός των φτωχών που επωφελούνται αυξάνει δραματικά. Μόλις οι πόροι χρησιμοποιηθούν για υψηλότερα επίπεδα υπηρεσιών όπως η ανώτατη εκπαίδευση, ο αριθμός των φτωχών που επωφελούνται πέφτει κατακόρυφα. Είναι χαρακτηριστικό ότι επιδοτήσεις προς την ανώτατη εκπαίδευση ωφελούν τους πλούσιους 10 φορές περισσότερο από όσο τους φτωχούς.

Δεύτερον: Οι υπηρεσίες πρέπει να είναι διαθέσιμες σε όλους για να ωφελήσουν τους φτωχούς. Μια μερική κάλυψη σπάνια βοηθά τους φτωχούς γιατί συνήθως οι μη-φτωχοί καρπώνονται τα οφέλη. Προγράμματα εστιασμένα αποκλειστικά στους φτωχούς λίγες φορές φθάνουν μέχρι τους φτωχότερους από τους φτωχούς και δεν είναι βιώσιμα γιατί οι υπόλοιπες κοινωνικές τάξεις δεν έχουν συμφέρον από αυτά. Όσο όμως διευρύνεται η κάλυψη των προγραμμάτων, οι φτωχοί αρχίζουν να επωφελούνται από αυτά. Έτσι η καθολική κάλυψη των βασικών κοινωνικών υπηρεσιών είναι ένας από τους λίγους τρόπους για να προσφέρουμε στην πλειοψηφία των φτωχών τα στοιχειώδη για ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης.

Επειδή τα παιδιά αντιπροσωπεύουν μια τόσο μεγάλη και δυσανάλογα φτωχή ομάδα του πληθυσμού, οι πόροι που αφιερώνονται αποκλειστικά σε αυτά θα έχουν ένα προφανή αντίκτυπο στην φτώχεια συνολικά.

 

Εκπαίδευση

Η εκπαίδευση και η φτώχεια είναι αλληλοεξαρτώμενες. Όταν οι οικογένειες πέφτουν σε ένδεια, τα μεγαλύτερα παιδιά συχνά εγκαταλείπουν το σχολείο για να βοηθήσουν το οικογενειακό εισόδημα. Έρευνα που έγινε στο Τόγκο για παράδειγμα, διαπίστωσε ότι στα μισά νοικοκυριά όπου ο γονέας-βιοπαλαιστής έμεινε άνεργος, τουλάχιστον ένα παιδί της οικογένειας εγκατέλειψε το σχολείο.

Η εκπαίδευση αναπτύσσει την διανοητική ικανότητα και τις δεξιότητες. Παιδιά που τελειώνουν τουλάχιστον 4 χρόνια σχολείου - το ελάχιστο για τη στοιχειώδη μόρφωση - είναι καλύτερα εφοδιασμένα για να ξεφύγουν από τη φτώχεια. Το επίπεδο της εκπαίδευσης σχετίζεται επίσης με το επίπεδο του εισοδήματος και την απασχόληση σε κάποια δουλειά του δημόσιου τομέα.

Πολλές Λ.Αν.Χ. χαρακτηρίζονται από τεκμηριωμένη ανισότητα των φύλων στην εκπαίδευση, που είναι υψηλότερη από τις άλλες αναπτυσσόμενες χώρες. Η μια έρευνα μετά την άλλη αποδεικνύει ότι η παροχή εκπαίδευσης στα κορίτσια είναι μια από τις καλύτερες στρατηγικές για την καταπολέμηση της φτώχειας. Τα μορφωμένα κορίτσια παντρεύονται αργότερα και έχουν αραιότερες εγκυμοσύνες, αποκτούν λιγότερα παιδιά και είναι καλύτερα ενημερωμένες για τη σωστή φροντίδα τους, επίσης είναι πιθανότερο να στείλουν τα παιδιά τους στο σχολείο. Έτσι εκπαιδεύοντας τα παιδιά, ιδιαίτερα τα κορίτσια, είναι κρίσιμης σημασίας για το σπάσιμο του κύκλου της φτώχειας.

Επιπρόσθετη επένδυση στους τρεις παρακάτω σημαντικούς τομείς θα έχει τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στην βελτίωση της εκπαίδευσης:

1. Κόστος εκπαίδευσης: Η κατάργηση της πληρωμής αμοιβών από τους μαθητές και η επιβάρυνσή τους με κόστος βιβλίων και σχολικών ειδών που αποθαρρύνουν τους πιο φτωχούς και έτσι δεν στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο.
2. Σχολικά κτίρια: Το χτίσιμο περισσότερων σχολείων σημαίνει λιγότερο συνωστισμένες αίθουσες διδασκαλίας αλλά και ευκολότερη πρόσβαση των μαθητών σε αυτά. Μελέτη π.χ. στο Νεπάλ απέδειξε ότι για κάθε επιπρόσθετο χιλιόμετρο απόστασης μειώνεται η πιθανότητα φοίτησης κατά 2,5%.
3. Ποιότητα εκπαίδευσης: Στις περισσότερες Λ.Αν.Χ. οι δάσκαλοι αμείβονται πενιχρά και εργάζονται κάτω από δύσκολες συνθήκες χωρίς τον στοιχειώδη εκπαιδευτικό εξοπλισμό. Αυτό όχι μόνο μειώνει το επίπεδο της διδασκαλίας αλλά είναι πολύ δύσκολο και για τα παιδιά να μάθουν και έτσι εγκαταλείπουν το σχολείο.

    

Υγεία & Διατροφή

Προς τα τέλη της δεκαετίας του '90, οι Λ.Αν.Χ. ξόδευαν κατά μέσο όρο το 5% των εθνικών προϋπολογισμών τους σε όλα τα επίπεδα της υγείας, συμπεριλαμβανομένης της βασικής ιατρικής φροντίδας, με διαφοροποιήσεις από χώρα σε χώρα. Η Ζάμπια για παράδειγμα δαπάνησε το 13% ενώ άλλες χώρες σημαντικά λιγότερο από 5%.

Η πρωτοβουλία 20/20 του 1995 για την χρηματοδότηση βασικών κοινωνικών υπηρεσιών, καλεί κυβερνήσεις και δωρητές ταυτόχρονα να καταμερίζουν το 20% των δημοσίων δαπανών και της αναπτυξιακής βοήθειας αντίστοιχα, σε βασικές υπηρεσίες.

Αυτά τα χαμηλά επίπεδα δαπανών πρέπει να αυξηθούν σημαντικά, διαφορετικά οι θάνατοι παιδιών θα παραμείνουν σε υψηλά επίπεδα στις Λ.Αν.Χ. Κατά μέσο όρο, 164 στα 1000 ζώντα νεογνά στις Λ.Αν.Χ πεθαίνουν πριν φθάσουν το 5^ο έτος της ηλικίας τους. Αυτό σημαίνει το 1 παιδί στα 6, συγκρινόμενο με το 1 στα 14 στις υπόλοιπες αναπτυσσόμενες χώρες και το 1 στα 167 στις βιομηχανικές χώρες. Σε χώρες που έχουν γνωρίσει ένοπλες συρράξεις όπως η Αγκόλα και η Σιέρα Λεόνε το 1 στα 3 παιδιά πεθαίνει πριν φθάσει τα 5 του χρόνια. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις Λ.Αν.Χ.:

• Σχεδόν 4.000.000 παιδιά κάτω των πέντε ετών πεθαίνουν κάθε χρόνο από προλαμβανόμενες αιτίες όπως η διάρροια, η οξείες πνευμονικές παθήσεις, η ελονοσία και άλλες ασθένειες προλαμβανόμενες με εμβολιασμό.
• Η φτώχεια συμβάλει στον υποσιτισμό των παιδιών, ο οποίος με τη σειρά του εξασθενεί τα παιδιά και μειώνει την αντίστασή τους στις ασθένειες. Σχεδόν το 40% των παιδιών είναι λιποβαρή και το 45% των παιδιών πάσχουν από ανάσχεση της ανάπτυξής τους.

Νερό & εγκαταστάσεις υγιεινής

Υπήρξε ανεπαρκής πρόοδος κατά τη δεκαετία του '90 όσον αφορά την αύξηση της πρόσβασης σε καθαρό πόσιμο νερό και εγκαταστάσεις υγιεινής - δύο βασικά συστατικά για την καλή υγεία. Αυτό είναι κάτι που χαρακτηρίζει τη ζωή μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού στις Λ.Αν.Χ. Κατά μέσο όρο 39% των ανθρώπων στις Λ.Αν.Χ. δεν έχουν πρόσβαση σε καθαρό νερό σε σύγκριση με 19% στις άλλες αναπτυσσόμενες χώρες. Ακόμη λιγότεροι έχουν πρόσβαση σε ικανοποιητικές εγκαταστάσεις υγιεινής. Και για τα δύο, η κατάσταση στις αγροτικές περιοχές είναι χειρότερη από τις αστικές.

Η πρόσβαση σε καθαρό νερό και εγκαταστάσεις υγιεινής είναι ένα κρίσιμο ζήτημα δημόσιας υγείας. Στο Μαλάουι π.χ. λιγότερο από το 50% του πληθυσμού έχει πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό. Δεν αποτελεί έκπληξη το ότι η διάρροια είναι μια από τις κύριες αιτίες της παιδικής θνησιμότητας εκεί. Παρομοίως, η επιδημία χολέρας στη Μαδαγασκάρη το 1999 οξύνθηκε από τα χαμηλά επίπεδα υγιεινής.

 

Τα εργαζόμενα παιδιά στις Λ.Αν.Χ.

Το εισόδημα που προσφέρουν τα παιδιά στις Λ.Αν.Χ. υπολογίζεται στο 20%-25% του οικογενειακού εισοδήματος και βοηθάει τις οικογένειες από το να πέφτουν σε βαθύτερη φτώχεια. Όμως, διατρέχουν σοβαρό κίνδυνο να πέσουν θύματα εκμετάλλευσης και να τους στερηθούν τα δικαιώματά τους στην εκπαίδευση και σε μια υγιή παιδική ηλικία, με βαριές συνέπειες για τα ίδια αλλά και για τη χώρα τους.

Όσο απεχθής και να είναι η παιδική εργασία , δεν είναι δυνατό να τερματισθεί μέσα σε μια στιγμή στις Λ.Αν.Χ. γιατί οι οικογένειες βασίζουν την επιβίωσή τους στη συνεισφορά του εισοδήματος που φέρνουν σπίτι τα παιδιά. Προσπάθειες να σταματήσει η παιδική εργασία σε τέτοιες περιπτώσεις συνήθως χειροτερεύει την κατάστασή τους εκτός και αν βρεθούν εναλλακτικές λύσεις. Στο Μπαγκλαντές π.χ. εξωτερικές πιέσεις ανάγκασαν τους ιδιοκτήτες βιομηχανιών ενδυμάτων να απολύσουν περίπου 50.000 εργαζόμενα παιδιά - κυρίως κορίτσια κάτω των 14 ετών. Αυτή η κίνηση δεν απελευθέρωσε αυτόματα τα παιδιά αυτά ώστε να πάνε σχολείο ή βελτίωσε τη ζωή τους, μάλλον τα εξανάγκασε να εργαστούν σε χειρότερες εργασίες με μικρότερους ακόμα μισθούς..

Οι κυβερνήσεις μπορούν να βελτιώσουν την προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών, θέτοντας όρια στο είδος και τη διάρκεια της εργασίας που ενδεχομένως θα κάνουν, και κυρίως εξασφαλίζοντας ότι τα εργαζόμενα παιδιά θα λαμβάνουν τη βασική εκπαίδευση.

Η θέση των κοριτσιών: Τρεις αλληλεξαρτώμενοι παράγοντες επηρεάζουν την χαμηλή κοινωνική θέση των κοριτσιών και το ευπρόσβλητό τους από τη φτώχεια. Πολιτισμικοί κανόνες, διακρίσεις και βία.. Η φτώχεια δεν μπορεί να αντιμετωπισθεί αποτελεσματικά εκτός εάν οι γυναίκες και τα κορίτσια απολαμβάνουν από τη γέννησή τους ίσα δικαιώματα με τους άνδρες. Οι γυναίκες και τα κορίτσια αποτελούν σε πολλές χώρες την πλειοψηφία του πληθυσμού και ασκούν την μεγαλύτερη επιρροή για την ανάπτυξη των παιδιών τους. Εάν η μείωση της φτώχειας πρέπει να ξεκινήσει από τα παιδιά, πρέπει επίσης να εστιασθεί και στις μητέρες τους. Αυτό που βλάπτει τις μητέρες βλάπτει επίσης και τα παιδιά. Έτσι η χαμηλή κοινωνική θέση της γυναίκας και των κοριτσιών αποτελεί ένα σοβαρότατο εμπόδιο για την καταπολέμηση της φτώχειας.

 

Εξωτερικό χρέος

Οι αναπτυσσόμενες χώρες δαπανούν κατά μέσο όρο 12%-14% του προϋπολογισμού τους σε βασικές κοινωνικές υπηρεσίες και κατά την ίδια στιγμή το αντίστοιχο μερίδιο της Επίσημης Αναπτυξιακής Βοήθειας μετά βίας φθάνει το 11%. Ένας από τους κύριους λόγους για αυτή την ελλιπή επένδυση στα παιδιά είναι το εξουθενωτικό βάρος του εξωτερικού χρέους.

Μέχρι το 1998 οι Λ.Αν.Χ. χρωστούσαν 150,4 δισεκατομμύρια δολάρια σε εξωτερικό χρέος - ποσό που χονδρικά ισοδυναμεί με το συνολικό τους ετήσιο ΑΕΠ. Αυτό το ποσό είναι άνισα κατανεμημένο με 6 χώρες μονάχα να χρωστούν το μισό από αυτό: Αγκόλα, Μπαγκλαντές, Ζαίρ, Αιθιοπία, Μοζαμβίκη και Σουδάν.

Η εξυπηρέτηση του χρέους έχει ιδιαίτερα βαριές επιπτώσεις στις φτωχές χώρες. Στο Τσαντ, το Μάλι, τη Μοζαμβίκη και το Νίγηρα για παράδειγμα, άνω του 20% των κρατικών εσόδων πηγαίνει στις υποχρεώσεις αυτές. Το Μαλάουι, η Τανζανία και η Ζάμπια διαθέτουν αντίστοιχα πάνω από το 30%. Ακόμα και η εξωτερική βοήθεια δεν γλιτώνει από τις απαιτήσεις του εξωτερικού χρέους. Στα μέσα του '90 υπολογίζεται ότι το 40% της εξωτερικής βοήθειας χρησιμοποιούνταν για την αποπληρωμή του διεθνούς εξωτερικού χρέους.

Πίνακας:
Πως κατανέμεται ο προϋπολογισμός
Εξυπηρέτηση Χρεών ή Βασικές Κοινωνικές Υπηρεσίες; (Πηγή: UNICEF, UNDP)

Η εξυπηρέτηση του χρέους αποτρέπει πολύτιμους πόρους από το να επενδυθούν στα παιδιά και σε παραγωγικές δραστηριότητες στις φτωχές χώρες. Από τις 48 Λ.Αν.Χ. οι 30 χαρακτηρίζονται ως Υπερχρεωμένες Φτωχές Χώρες. Οι υψηλές απαιτήσεις αποπληρωμής του εξωτερικού χρέους αναπόφευκτα μειώνουν τις δαπάνες σε βασικές κοινωνικές υπηρεσίες με τρία κύρια αποτελέσματα:

1. Οι μικρότερες κρατικές δαπάνες στις βασικές κοινωνικές υπηρεσίες, συνεπάγονται αυξημένο κόστος για τα νοικοκυριά. Όταν έχουμε κατάργηση τέτοιων μέτρων, υπάρχει εντυπωσιακή αύξηση των φτωχών που επωφελούνται όπως φαίνεται π.χ. με την κατάργηση των εισφορών και της σχολικής ποδιάς στο Μαλάουι το 1994 που έφερε αύξηση 50% των εγγραφών στην βασική εκπαίδευση.

2. Την υπονόμευση της ποιότητας των παρεχομένων υπηρεσιών και την υπολειτουργία από έλλειψη προσωπικού και εξοπλισμού, σχολείων, νοσοκομείων κ.λπ. με αποτέλεσμα την υποβάθμισή τους.

3. Την στασιμότητα, ακόμα και παρακμή στην ανθρώπινη ανάπτυξη. Για παράδειγμα, η Μοζαμβίκη το 1997 δαπάνησε για την εξυπηρέτηση του εξωτερικού της χρέους σχεδόν το 50% των εσόδων της. Αυτό μεταφράζεται σε περίπου 7 δολάρια κατά κεφαλήν και την ίδια στιγμή ξόδεψε τα μισά από αυτά - 3 δολάρια - για κοινωνικές δαπάνες. Τη χρονιά αυτή πέθαναν 160.000 παιδιά κάτω των 5 ετών. Στην Τανζανία τα στοιχεία είναι πιο συγκλονιστικά: Η εξυπηρέτηση του χρέους απορρόφησε 9 φορές το ποσό δαπανών για την βασική ιατρική φροντίδα και 4 φορές για τη βασική εκπαίδευση. Πέθαναν το 1 στα 7 παιδιά κάτω των 5 ετών και 2.400.000 παιδιά έμειναν εκτός σχολείου.

Η πρωτοβουλία για τις Υπερχρεωμένες Χώρες

Σε απάντηση στα συσσωρευόμενα χρέη αλλά και την αυξανόμενη παγκόσμια πίεση από κοινωνικές ομάδες σχετικά με την κρίση του χρεών, το Παγκόσμιο Νομισματικό Ταμείο και η Παγκόσμια Τράπεζα ξεκίνησαν την Πρωτοβουλία για τις Υπερχρεωμένες Χώρες το 1996, σε μια προσπάθεια να βρουν λύση στο πρόβλημα με τη συμμετοχή για πρώτη φορά όλων των πιστωτών. Παρά τις αρχικές ελπίδες, η εφαρμογή του προγράμματος ήταν εξαιρετικά αργή και μέχρι το 1999 μονάχα η Βολιβία, η Γουιάνα, η Μοζαμβίκη και η Ουγκάντα εγκρίθηκαν για μειώσεις των χρεών τους.

Είναι πολύ νωρίς ακόμη για να εκτιμηθεί η επίπτωση της πρωτοβουλίας αυτής αλλά ένα πράγμα είναι ξεκάθαρο - είναι περισσότερο ένα ζήτημα πολιτικών δεσμεύσεων και αποφασιστικότητας παρά ένα ζήτημα οικονομικών πόρων. Υπολογίζεται ότι για να ξεπεραστεί το χρέος που βαρύνει τις Λ.Αν.Χ. απαιτούνται περίπου 29,5 δισεκατομμύρια δολάρια. Αν και αυτό φαίνεται μεγάλο ποσό σε απόλυτους αριθμούς, αντιπροσωπεύει λιγότερο από το 0,15% του ετήσιου συνδυασμένου ΑΕΠ των βιομηχανικών χωρών.

 

Συνοψίζοντας

Τα παιδιά στις Λ.Αν.Χ. παραμένουν ανάμεσα στα περισσότερα ευάλωτα σε όλο τον κόσμο. Όλοι οι δείκτες επιβεβαιώνουν το πλήθος των μειονεκτημάτων που έχουν σε όλους τους τομείς. Υπάρχουν όμως και παραδείγματα που δείχνουν ότι είναι δυνατόν να βελτιώσουμε την κάλυψη και την ποιότητα των υπηρεσιών που τους παρέχονται μέσα από αμετακίνητες πολιτικές δεσμεύσεις και δράση τόσο σε τοπικό όσο και διεθνές επίπεδο.

Όλες οι αποδοτικές παρεμβάσεις που εξασφαλίζουν μακροπρόθεσμη οικονομική ανάπτυξη για τις Λ.Αν.Χ. καθιστούν την επένδυση στα παιδιά έξοχο οικονομικό στόχο. Σε σύγκριση με τους παγκόσμια διαθέσιμους πόρους, δεν χρειάζονται και τόσο πολλά για να αντιστραφεί η κατάσταση προς όφελος των παιδιών σ' αυτές τις χώρες. Οι προϋπολογισμοί των Λ.Αν.Χ. έχουν πιεσθεί πέρα από το σημείο της κατάρρευσης στην προσπάθεια να μειώσουν την φτώχεια, να αντιμετωπίσουν το AIDS και να εξυπηρετήσουν το εξωτερικό τους χρέος.

Είναι ξεκάθαρο ότι χωρίς μια επείγουσα και σημαντική αύξηση στη χρηματοδότηση για την ανάπτυξη και μακροπρόθεσμες μεταρρυθμίσεις, λίγες από τις Λ.Αν.Χ. είναι πιθανό να πετύχουν τους στόχους του 2015 για τη διεθνή ανάπτυξη.